સાંસ્કૃતિક મંત્રાલય દ્વારા ડૉ. શ્યામા પ્રસાદ મુખર્જીની 125મી જન્મજયંતીની દ્વિશતાબ્દી ઉજવણી

સાંસ્કૃતિક મંત્રાલયે ભારત કેસરી ડૉ. શ્યામા પ્રસાદ મુખર્જીની 125મી જન્મજયંતીની દ્વિવાર્ષિક સત્તાવાર ઉજવણીની જાહેરાત કરી છે. આ ભારતની રાજકીય, સાંસ્કૃતિક, શૈક્ષણિક અને ઔદ્યોગિક યાત્રાને આકાર આપનારા સ્વપ્નદ્રષ્ટા નેતાના વારસા પ્રત્યે આદર દર્શાવે છે.

જીવનના તમામ ક્ષેત્રોના મહાનુભાવોની હાજરીમાં, કાર્યક્રમના મુખ્ય અતિથિ, કેન્દ્રીય સંસ્કૃતિ અને પર્યટન મંત્રી શ્રી ગજેન્દ્ર સિંહ શેખાવતે રાષ્ટ્રીય એકતા માટેના ડૉ. મુખર્જીના જીવનભરના પ્રયાસોને યાદ કર્યા હતા અને સમજાવ્યું હતું કે આજનું ભારત તેમના સ્વપ્નને કેવી રીતે સાકાર કરી રહ્યું છે. તેમણે કહ્યું હતું કે તેઓ આપણને આશીર્વાદ આપશે કે ભારતનું વિમાન ચંદ્ર પર પહોંચી ગયું છે અને ભારતનો એક પુત્ર અવકાશમાં બેઠો છે અને પ્રધાનમંત્રી સાથે સ્પષ્ટ રીતે વાત કરી રહ્યો છે. તેમણે કહ્યું કે આજે કાશ્મીરના લાલ ચોક ખાતે નીડર તિરંગા યાત્રા કાઢવામાં આવી રહી છે તે જોઈને તેમની આત્માને સંતોષ થશે. ચોક્કસપણે, તેમની આત્માને એ જોઈને શાંતિ મળશે કે ભારતના બધા કાયદા હવે કાશ્મીરમાં સંપૂર્ણપણે લાગુ પડે છે. આજે એક રાષ્ટ્ર, એક ધ્વજ અને એક બંધારણ છે.

શ્રી ગજેન્દ્ર સિંહ શેખાવતે કહ્યું કે પ્રધાનમંત્રી નરેન્દ્ર મોદીના નેતૃત્વમાં વર્તમાન સરકાર, ડૉ. મુખર્જીએ બતાવેલા માર્ગ પર સતત આગળ વધી રહી છે જેથી આત્મનિર્ભર, સંયુક્ત અને વિકસિત ભારતના તેમના વિઝનને સાકાર કરી શકાય – “સ્વતંત્રતા પછી ભારતનું નિર્માણ કેવી રીતે કરવું અને તેને વિકસિત રાષ્ટ્ર કેવી રીતે બનાવવું”.

સાંસ્કૃતિક મંત્રાલયના સચિવ શ્રી વિવેક અગ્રવાલે પોતાના સંબોધનમાં, વર્તમાન ભારતમાં ડૉ. શ્યામા પ્રસાદ મુખર્જીના આદર્શોની કાયમી સુસંગતતા વિશે વાત કરી અને કહ્યું કે તેઓ એક મહાન દેશભક્ત, સ્વપ્નદ્રષ્ટા શિક્ષણશાસ્ત્રી અને ભારતની એકતા અને અખંડિતતા જાળવવા માટે સંપૂર્ણ પ્રતિબદ્ધ વ્યક્તિ હતા. તેમણે કહ્યું કે ડૉ. મુખર્જીએ એવી માન્યતા વ્યક્ત કરી હતી કે આપણા રાષ્ટ્રની ઓળખ તેના લોકોની હિંમત અને દૃઢતા પર આધારિત છે. તેમણે કહ્યું કે ડૉ. મુખર્જી દ્રઢપણે માનતા હતા કે જો ક્યારેય કોઈ પડકાર આવે છે, તો આપણી એકતા અને આપણા લોકશાહી મૂલ્યો આપણી સૌથી મોટી શક્તિ હશે. આ મૂલ્યોની વારંવાર, વિવિધ પરિસ્થિતિઓ અને વિવિધ લોકો દ્વારા કસોટી કરવામાં આવી છે અને એક રાષ્ટ્ર તરીકે, આપણે આ કસોટીઓનો સામનો દ્રઢતા અને સંકલ્પ સાથે કર્યો છે.

તેમણે સંસ્કૃતિ મંત્રાલય દ્વારા યોજાઈ રહેલા સ્મૃતિ સમારોહના રાષ્ટ્રીય સ્તર અને ભાવના પર પણ ભાર મૂક્યો – “આ સ્મૃતિ માત્ર દિલ્હી સુધી મર્યાદિત નથી. તે દેશભરના દરેક રાજ્ય અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશમાં મનાવવામાં આવે છે. અને તે આગામી બે વર્ષ સુધી ચાલુ રહેશે – એક એવા નેતાને સતત શ્રદ્ધાંજલિ તરીકે યોજાશે કે જેમનું જીવન ભારતીયોની દરેક પેઢીને પ્રેરણા આપે છે.”

જમ્મુ અને કાશ્મીરના ઉધમપુર મતવિસ્તારનું પ્રતિનિધિત્વ કરતા પ્રધાનમંત્રી કાર્યાલય, પરમાણુ ઊર્જા વિભાગ, અવકાશ વિભાગમાં કેન્દ્રીય રાજ્યમંત્રી (સ્વતંત્ર હવાલો) ડૉ. જિતેન્દ્ર સિંહે તેમના સંબોધનમાં ડૉ. મુખર્જીના વિદ્વાન, વૈજ્ઞાનિક અને રાજનેતા તરીકેના બહુપક્ષીય વારસા પર પોતાના વિચારો વ્યક્ત કર્યા હતા અને કહ્યું હતું કે તેઓ સ્વતંત્રતા પૂર્વેના યુગના મહાન વિદ્વાનો, શિક્ષણવિદો અને બૌદ્ધિકોમાંના એક હતા. અંગ્રેજોએ પણ તેમની અસાધારણ ક્ષમતા અને પ્રતિભાને સ્વીકારી હશે, પરંતુ તેમનું અનન્ય વ્યક્તિત્વ તેમને અલગ પાડતું હતું.

તેમણે કહ્યું હતું કે ડૉ. મુખર્જી માત્ર એક મહાન શિક્ષણવિદ જ નહોતા, પરંતુ સિદ્ધાંતોના માણસ અને અપાર પ્રામાણિકતાના માણસ પણ હતા, જે વિચારધારા સાથે સહમત ન હોવાથી સરકારમાંથી રાજીનામું આપવામાં અચકાતા નહોતા. આવી હિંમત અને દૃઢતા દુર્લભ છે, અને આ ડૉ. શ્યામા પ્રસાદ મુખર્જીના વારસાને વ્યાખ્યાયિત કરે છે.

એકાત્મ માનવ દર્શન રિસર્ચ એન્ડ ડેવલપમેન્ટ ફાઉન્ડેશનના અધ્યક્ષ ડૉ. મહેશ ચંદ્ર શર્માએ વિભાજન સમયે અને ભારતના પ્રારંભિક બંધારણીય ઇતિહાસમાં ડૉ. શ્યામા પ્રસાદ મુખર્જીની ભૂમિકા પર ઊંડાણપૂર્વક પ્રતિબિંબિત વિચાર રજૂ કર્યો. તેમણે ધ્યાન દોર્યું હતું કે જ્યારે ભારતને આઝાદી મળી ત્યારે તેણે પણ ભાગલાની દુર્ઘટનાનો અનુભવ કર્યો હતો અને છતાં, જો આજે કોઈ પૂછે કે ભાગલાનો વિરોધ કરનારા અવાજો કોણ હતા, તો મોટાભાગના લોકો પાંચ વ્યક્તિઓના નામ પણ જણાવવામાં મુશ્કેલી અનુભવશે. તેમણે પૂછ્યું કે આવું કેમ છે? કારણ એ હતું કે સત્તામાં રહેલા લોકોના હૃદયમાં કદાચ અપરાધભાવ હતો. તેમને ડર હતો કે જો ભવિષ્યની પેઢીઓને ભાગલા વિશે સંપૂર્ણ સત્ય ખબર પડશે તો તેઓ કોઈપણ દિવસે જવાબદાર ગણાશે. તેમણે કહ્યું કે ભાગલાના નિર્ણાયક વર્ષો દરમિયાન, બ્રિટિશ અને કોંગ્રેસ બંનેએ ફક્ત મુસ્લિમ લીગ સાથે વાટાઘાટો કરી હતી પરંતુ તેનાથી વિપરીત, ડૉ. મુખર્જી એવા નેતાઓ સાથે મજબૂત રીતે ઉભા રહ્યા હતા જેમણે ભાગલાના વિચારનો વિરોધ કર્યો હતો. તેમણે કહ્યું કે ડૉ. શ્યામા પ્રસાદ મુખર્જી આ ભાગલાના કટ્ટર વિરોધી હતા અને જ્યારે ભાગલાને આખરે સ્વીકારવામાં આવ્યો, ત્યારે ડૉ. મુખર્જીએ જ બંગાળ અને આસામના કેટલાક ભાગોને પાકિસ્તાનને ન સોંપવા માટે પગલાં લીધા હતા.

શ્યામા પ્રસાદ મુખર્જી રિસર્ચ ફાઉન્ડેશનના અધ્યક્ષ ડૉ. અનિર્બાન ગાંગુલીએ ડૉ. મુખર્જીના જીવન, વારસો અને તેમની શાશ્વત સુસંગતતા વિશે વિગતવાર વાત કરી હતી. શરૂઆતની શૈક્ષણિક પ્રતિભાથી લઈને રાષ્ટ્રીય રાજકારણ પર તેમની કાયમી અસર સુધીની તેમની સફરનું વર્ણન કરતા, ડૉ. ગાંગુલીએ ડૉ. મુખર્જીની રાષ્ટ્રીય એક્તા અને બંધારણીય અખંડિતતા પ્રત્યેની પ્રતિબદ્ધતાનો ઉલ્લેખ કર્યો હતો. તેમણે યાદ કર્યું હતું કે ડૉ. મુખર્જી કલમ 370 ની વિરુદ્ધ મજબૂત રીતે ઉભા રહ્યા હતા અને ઐતિહાસિક શબ્દો સાથે પોતાનો વિરોધ વ્યક્ત કર્યો: “એક દેશ મેં દો વિધાન, દો પ્રધાન, ઔર દો નિશાન નહીં ચલેંગે.”

તેમની જીવન યાત્રાનું વર્ણન કરતા, ડૉ. ગાંગુલીએ કહ્યું હતું કે તેઓ 33 વર્ષની ઉંમરે વાઇસ ચાન્સેલર બન્યા – એક રેકોર્ડ જે આજે પણ અકબંધ છે. તેમણે 45 વર્ષની ઉંમરે કેન્દ્રીય મંત્રીમંડળમાં પ્રવેશ કર્યો, 50 વર્ષની ઉંમરે ભારતીય જનસંઘની સ્થાપના કરી અને 52 વર્ષની ઉંમરે અંતિમ શ્વાસ લીધા હતા. તેમણે કહ્યું કે ઘણી રીતે, ડૉ. મુખર્જી યુવાનોના પ્રતિક હતા, જે યુવા ભારતની આકાંક્ષાઓનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે અને આત્મવિશ્વાસ, આત્મનિર્ભર રાષ્ટ્રનો પાયો નાખે છે.

મુખ્ય વિશેષતાઓ

આ કાર્યક્રમમાં ખાસ વિભાગો રજૂ કરવામાં આવ્યા હતા જેમાં ડૉ. શ્યામા પ્રસાદ મુખર્જીના જીવન અને વારસાને એક અનોખા અને અર્થપૂર્ણ રીતે પ્રેક્ષકો સમક્ષ રજૂ કરવામાં આવ્યા હતા.

એક ખાસ પ્રદર્શનનું ઉદ્ઘાટન કરવામાં આવ્યું હતું, જેમાં ડૉ. મુખર્જીની વ્યક્તિગત યાત્રા, વૈચારિક યોગદાન અને ભારતના લોકશાહી અને ઔદ્યોગિક પરિદૃશ્યને આકાર આપવામાં તેમની ભૂમિકા પર ઊંડાણપૂર્વક અને આકર્ષક રજૂઆત કરવામાં આવી હતી. દુર્લભ ફોટોગ્રાફ્સ, આર્કાઇવલ દસ્તાવેજો અને મલ્ટીમીડિયા પ્રદર્શનો દ્વારા તેમના પ્રારંભિક પ્રભાવો, શૈક્ષણિક સુધારાઓ અને રાજકીય દૃષ્ટિકોણનું વર્ણન કરવામાં આવ્યું હતું.

મંત્રાલય દ્વારા ડૉ. મુખર્જીના રાષ્ટ્ર પ્રત્યેના અપાર યોગદાનને શ્રદ્ધાંજલિ રૂપે એક સ્મારક ટપાલ ટિકિટ અને સિક્કો પણ બહાર પાડવામાં આવ્યો હતો. આ પ્રતિકાત્મક પ્રકાશનો ડૉ. શ્યામા પ્રસાદ મુખર્જીના જીવન અને વારસાની સ્મૃતિ અને રાષ્ટ્રીય માન્યતાના કાયમી પ્રતીકો છે.

નેશનલ સ્કૂલ ઓફ ડ્રામા (NSD) એ ડૉ. મુખર્જીના જીવન અને કારકિર્દી પર આધારિત એક શક્તિશાળી નાટ્ય પ્રદર્શન રજૂ કર્યું. આ પ્રસંગ માટે ખાસ તૈયાર કરાયેલ આ પ્રદર્શન તેમના જીવનના મહત્વપૂર્ણ સમયગાળાને દર્શાવે છે, જેમાં શિક્ષણવિદ અને કુલપતિ તરીકેની તેમની ભૂમિકાથી લઈને રાષ્ટ્રીય મુદ્દાઓ પરના તેમના વૈચારિક વિચારોનો સમાવેશ થાય છે.

સેન્ટર ફોર કલ્ચરલ રિસોર્સિસ એન્ડ ટ્રેનિંગ (CCRT) ના 17 યુવા વિદ્વાનો દ્વારા હૃદયસ્પર્શી વાદ્યન પણ રજૂ કરવામાં આવ્યું હતું. પ્રખ્યાત વાંસળીવાદક અને સંગીત નાટક અકાદમી પુરસ્કાર વિજેતા પંડિત ચેતન જોશીના માર્ગદર્શન હેઠળ તાલીમ પામેલા આ યુવા સંગીતકારોએ ડૉ. મુખર્જીને ભાવનાત્મક શ્રદ્ધાંજલિ આપી હતી. આ પ્રદર્શનનું સૌએ ઉષ્માભર્યું સ્વાગત કર્યું.

CCRT ટીમે ડૉ. શ્યામા પ્રસાદ મુખર્જીના જીવનને સમર્પિત એક નાટક પણ રજૂ કર્યું.

બે વર્ષના સ્મૃતિ સમારોહ (6 જુલાઈ, 2025 – 6 જુલાઈ, 2027) દરમિયાન, ડૉ. મુખર્જીના બહુપક્ષીય વારસાને પ્રદર્શિત કરવા માટે સમગ્ર ભારતમાં કાર્યક્રમો, પ્રદર્શનો અને આઉટરીચ કાર્યક્રમોનું આયોજન કરવામાં આવશે, જેમાં રાષ્ટ્ર નિર્માણ અને શિક્ષણથી લઈને ઔદ્યોગિક વિકાસ અને સાંસ્કૃતિક મુત્સદ્દીગીરી સુધીનો સમાવેશ થાય છે.