વર્ષાંત સમીક્ષા-2024 : પ્રવાસન મંત્રાલય

વર્ષ 2024 દરમિયાન પ્રવાસન મંત્રાલયે હાથ ધરેલી મુખ્ય પહેલો અને સિદ્ધિઓ નીચે મુજબ છેઃ

ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર વિકાસ

• પ્રવાસન મંત્રાલયે સ્વદેશ દર્શન યોજના હેઠળ રૂ.5287.90 કરોડની રકમના  કુલ 76 પ્રોજેક્ટને મંજૂરી આપી  છે, જેમાંથી 75 પ્રોજેક્ટ ભૌતિક રીતે પૂર્ણ થઈ ગયા છે.

ફ્લોટિંગ હટ્સ એન્ડ ઇકો રૂમ્સ, ઉત્તરાખંડ

• પ્રવાસન મંત્રાલયે સ્વદેશ દર્શન 2.0 (એસડી2.0) સ્વરૂપે સ્વદેશ દર્શન યોજનાનું નવું સ્વરૂપ આપ્યું છે,  જેનો ઉદ્દેશ પ્રવાસન અને સ્થળ કેન્દ્રિત અભિગમને અનુસરીને સ્થાયી અને જવાબદાર સ્થળોનો વિકાસ કરવાનો છે. એસડી2.0 અંતર્ગત રૂ.793.20 કરોડમાં 34 પરિયોજનાઓને મંજૂરી આપવામાં આવી છે.

• પર્યટન મંત્રાલયે પ્રશાદ યોજના હેઠળ રૂ.1646.99 કરોડની રકમ માટે  કુલ 48 પ્રોજેક્ટને મંજૂરી આપી  છે, જેમાંથી 23 પરિયોજનાઓ પૂર્ણ થઈ ગઈ છે.

કુસુમ સરોવર, ગોવર્ધન, યુપી ખાતે રોશની

• કેન્દ્રીય એજન્સીયોજનાની સહાય હેઠળ  રૂ. 937.56 કરોડનાં કુલ 65 પ્રોજેક્ટને મંજૂરી આપવામાં આવી છે, જેમાંથી 38 પ્રોજેક્ટ ભૌતિક રીતે પૂર્ણ થઈ ગયા છે.

• પ્રવાસન મંત્રાલયે  સ્વદેશ દર્શન 2.0 યોજનાની પેટાયોજના સ્વરૂપે ‘ચેલેન્જ આધારિત ગંતવ્ય વિકાસ‘ માટે માર્ગદર્શિકા તૈયાર કરી છે, જેનો ઉદ્દેશ પ્રવાસન મૂલ્ય શ્રુંખલાના તમામ મુદ્દાઓ પર પ્રવાસીઓનો અનુભવ વધારવાનો છે. આ યોજના હેઠળ ચાર વિષયોની શ્રેણીઓ (1) આધ્યાત્મિક પ્રવાસન( 2) સંસ્કૃતિ અને વારસો (3) વાઇબ્રન્ટ વિલેજ પ્રોગ્રામ (4) ઇકોટુરિઝમ અને અમૃત ધરોહર સાઇટ્સ હેઠળ દરખાસ્તો મંગાવવામાં આવી છે. પર્યટન મંત્રાલયે આ યોજના હેઠળ વિકાસ માટે વિવિધ પર્યટન થીમ હેઠળ 42 સ્થળોની પસંદગી કરી છે.

• વર્ષ 2024-25 માટે અંદાજપત્રીય જાહેરાતોને અનુસરીને રાજ્યોને  મૂડી રોકાણ માટે રાજ્યોને વિશેષ સહાય (એસએએસસીઆઈ) – આઇકોનિક ટૂરિસ્ટ સેન્ટર્સનો વૈશ્વિક સ્તરે વિકાસ કરવા માટે રૂ. 3295.76 કરોડની રકમ માટે કુલ 23 રાજ્યોમાં કુલ 40 પ્રોજેક્ટ્સને મંજૂરી આપવામાં આવી  છે, જેથી દેશમાં આઇકોનિક ટૂરિસ્ટ સેન્ટર્સના વિસ્તૃત વિકાસ માટે રાજ્યોને 50 વર્ષનાં ગાળા માટે લાંબા ગાળાની વ્યાજમુક્ત લોન આપી શકાય અને તેનું બ્રાન્ડિંગ અને માર્કેટિંગ કરી શકાય. વૈશ્વિક સ્તરે.

પ્રમોશન અને માર્કેટિંગ

• પર્યટન મંત્રાલયે 23 થી 31 જાન્યુઆરી, 2024 સુધી પ્રજાસત્તાક દિનની ઉજવણીના ભાગરૂપે દિલ્હીના લાલ કિલ્લાના મેદાનમાં “ભારત પર્વ” કાર્યક્રમનું આયોજન કર્યું હતું  .રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોના થિમેટિક પેવેલિયનની સ્થાપના દેશના વિવિધ પ્રવાસન આકર્ષણોને પ્રદર્શિત કરવા માટે કરવામાં આવી હતી. વિવિધ પ્રાદેશિક સાંસ્કૃતિક સંગઠનો દ્વારા સાંસ્કૃતિક કાર્યક્રમોનું પણ આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું. આ ઇવેન્ટમાં વોકલ ફોર લોકલને પ્રોત્સાહન આપવામાં આવ્યું હતું, જેમાં દેશભરના સ્થાનિક કારીગરોની ભાગીદારી દ્વારા તેમના ઉત્પાદનોનું પ્રદર્શન અને વેચાણ કરવામાં આવ્યું હતું.

ભારત પર્વ 2024

•  ‘દેખો અપના દેશ પીપલ્સ ચોઇસ 2024’ લોન્ચ કરવામાં આવી હતી – જે 5 કેટેગરી હેઠળના સૌથી પસંદગીના પર્યટક આકર્ષણોને ઓળખવા માટે રાષ્ટ્રવ્યાપી મતદાન છે. તે મિશન મોડમાં વિકાસ માટેનાં આકર્ષણો અને સ્થળોને ઓળખવાનો પણ એક પ્રયાસ છે, જે ભારતની વિકસીત Bharat@2047 તરફની સફરમાં પ્રદાન કરે છે.

• પર્યટન મંત્રાલયે શિક્ષણ મંત્રાલયના સહયોગથી  કેન્દ્રીય વિદ્યાલય (કેવી) અને નવોદય વિદ્યાલય (એનવી) શાળાઓ માટે રાષ્ટ્રવ્યાપી દેખો અપના દેશ શાળા સ્પર્ધાનું આયોજન કર્યું  છે. વિદ્યાર્થીઓ પાસેથી અપેક્ષા રાખવામાં આવે છે કે તેઓ તેમના જિલ્લાના પર્યટન આકર્ષણો, સ્થળો, અનુભવો અને અન્ય પ્રસ્તુતિઓની ભૌતિક પુસ્તિકા તૈયાર કરશે. આ પહેલનો હેતુ વિદ્યાર્થીઓને દેશના દરેક જિલ્લામાં હાજર પર્યટન અજાયબીઓ અને આકર્ષણો વિશે જાગૃત કરવાનો છે.

• ચલો ઇન્ડિયા ગ્લોબલ ડાયસ્પોરા અભિયાનની શરૂઆત ભારતીય ડાયસ્પોરા સભ્યોને અતુલ્ય ભારતના રાજદૂત બનવા માટે સક્ષમ બનાવવા માટે કરવામાં આવી હતી. આ અભિયાનનો અમલ અતુલ્ય અને વિકસિત ભારત માટે જન ભાગીદારીની ભાવનાથી કરવામાં આવ્યો છે, જેથી ભારતીય ડાયસ્પોરાને તેમના 5 બિન-ભારતીય મિત્રોને દર વર્ષે ભારત પ્રવાસ માટે આમંત્રણ આપવા માટે પ્રોત્સાહિત કરવામાં આવે. ચાલુ નાણાકીય વર્ષના બાકીના ભાગ માટે ‘ચલો ઇન્ડિયા’ અભિયાન હેઠળ ભારતની મુલાકાતે આવતા વિદેશી પ્રવાસીઓ માટે એક લાખ મફત ઇ-વિઝાની જાહેરાત કરવામાં આવી છે.

• જુલાઈ 2024 માં ભારત મંડપમ, નવી દિલ્હી ખાતે યોજાયેલા વિશ્વ ધરોહર સમિતિના 46 મા અધિવેશનના પ્રસંગે  , ભારત મંડપમ ખાતે ‘અતુલ્ય ભારત’ પ્રદર્શનની સ્થાપના કરવામાં આવી હતી, જેમાં ભારતના સમૃદ્ધ સાંસ્કૃતિક વારસા, વર્ષો જૂની સંસ્કૃતિ, ભૌગોલિક વિવિધતા, આધુનિક વિકાસની સાથે સાથે પર્યટનમાં છુપાયેલા રત્નોને, પ્રતિનિધિઓ માટે પ્રકાશિત કરવામાં આવ્યા હતા. તમામ 36 રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોએ 10 કેન્દ્રીય મંત્રાલયો અને વિભાગો સાથે પ્રદર્શનમાં તેમની ઓફરનું પ્રદર્શન કર્યું હતું. આ ઉપરાંત મંત્રાલયે દિલ્હી શહેરમાં ડેલિગેટ્સ માટે હેરિટેજ વોક અને ટૂરની પણ વ્યવસ્થા કરી હતી.

ભારત પ્રદર્શન – વર્લ્ડ હેરિટેજ કમિટીની બેઠક

• ભારતનાં ઉપરાષ્ટ્રપતિએ  નવી દિલ્હીમાં 27 સપ્ટેમ્બર, 2024નાં રોજ પ્રવાસન મંત્રાલય દ્વારા આયોજિત વિશ્વ પ્રવાસન દિવસની ઉજવણીમાં હાજરી આપી હતી. આ વર્ષના વિશ્વ પર્યટન દિવસનો વિષય ‘પ્રવાસન અને શાંતિ’ હતો. આ કાર્યક્રમમાં કેન્દ્રીય નાગરિક ઉડ્ડયન મંત્રીઓ, પ્રવાસન અને સંસ્કૃતિ મંત્રી, પ્રવાસન, પેટ્રોલિયમ અને કુદરતી ગેસ રાજ્યમંત્રી, ભારતમાં વિવિધ વિદેશી મિશનોના રાજદૂતો, ભારત સરકારના વિવિધ મંત્રાલયો અને વિભાગોના વરિષ્ઠ અધિકારીઓ, રાજ્ય/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોની સરકારોના અધિકારીઓ, પ્રવાસન વેપાર અને હોસ્પિટાલિટી ઉદ્યોગના અધિકારીઓ પણ ઉપસ્થિત રહ્યા હતા.

•  ઇન્ક્રેડિબલ ઇન્ડિયા કન્ટેન્ટ હબની શરૂઆત વિશ્વભરના પ્રવાસ અને પર્યટન ઉદ્યોગને અતુલ્ય ભારતને પ્રોત્સાહન આપવા માટે જરૂરી હોઈ શકે તેવી ઉચ્ચ ગુણવત્તાની છબીઓ, વિડિઓઝ અને અન્ય માહિતી પ્રદાન કરવા માટે કરવામાં આવી હતી.

• પ્રવાસન મંત્રાલય  ભારતના પૂર્વોત્તર રાજ્યોમાં પ્રવાસન ક્ષમતાને પ્રદર્શિત કરવા માટે પૂર્વોત્તર ક્ષેત્રમાં ઈન્ટરનેશનલ ટૂરિઝમ માર્ટ (આઈટીએમ)  નું આયોજન કરી રહ્યું છે. ઇન્ટરનેશનલ ટૂરિઝમ માર્ટ (આઇટીએમ)ની 12મી આવૃત્તિ આસામના કાઝીરંગામાં 26 થી 29 નવેમ્બર, 2024 દરમિયાન યોજાઈ હતી.

12મી આઈટીએમ, કાઝીરંગા, 2024

• પ્રવાસન મંત્રાલય ભારતનાં  પ્રવાસન સ્થળો અને ઉત્પાદનોને પ્રદર્શિત કરવા માટે વિદેશી બજારોમાં આયોજિત પ્રવાસન મેળાઓ/પ્રદર્શનોમાં સહભાગી થાય છે. આ વર્ષ દરમિયાન પ્રવાસન મંત્રાલયે આઇટીબી બર્લિન, એમઆઇટીટી મોસ્કો, ફિટુર મેડ્રિડ, એટીએમ દુબઇ, આઇમેક્સ ફ્રેન્કફર્ટ, પીએટીએ ટ્રાવેલ માર્ટ, જાપાન ટૂરિઝમ એક્સ્પો, આઇએફટીએમ ટોપ રિસે, ડબલ્યુટીએમ લંડન વગેરે સહિત અનેક આંતરરાષ્ટ્રીય પ્રદર્શનોમાં ભાગ લીધો છે.

ફિતુર ખાતે ભારતનો પેવેલિયન

પ્રવાસન આંકડાઓ

• વર્ષ 2023 દરમિયાન ભારતમાં ઇન્ટરનેશનલ ટૂરિસ્ટ અરાઇવલ્સ (આઇટીએ)ની સંખ્યા 18.89 મિલિયન હતી.

• વર્ષ 2023 દરમિયાન ભારતમાં વિદેશી પ્રવાસીઓનું આગમન (એફટીએ) 9.52 મિલિયન હતું.

• વર્ષ 2023  દરમિયાન પ્રવાસન મારફતે વિદેશી હૂંડિયામણની આવક (એફઇઇ) રૂ.231927 કરોડ હતી.

• વર્ષ 2023 દરમિયાન ભારતમાં સ્થાનિક પ્રવાસીઓની મુલાકાત (ડીટીવી) 2509 મિલિયન હતી.

મંત્રણાઓ અને પરિષદો

• પ્રવાસન મંત્રાલયે 22 ઓગસ્ટ, 2024થી 9 સપ્ટેમ્બર, 2024 સુધી ચંદીગઢ, ગોવા, શિલોંગ અને બેંગ્લોરમાં ચાર પ્રાદેશિક રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોનાં પ્રવાસન મંત્રીઓની પરિષદોનું આયોજન કર્યું હતું, જેનો ઉદ્દેશ વિકસિત Bharat@2047 માટે પ્રવાસન ક્ષેત્ર માટેનાં વિઝન પર વિચાર-વિમર્શ કરવાનો હતો.  

દક્ષિણના રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોના પ્રવાસન મંત્રીઓની કોન્ફરન્સ

સાતત્યપૂર્ણ વિકાસ

પર્યટન મંત્રાલયે શ્રેષ્ઠ પર્યટન ગામ સ્પર્ધા ૨૦૨૪ ની બીજી આવૃત્તિ શરૂ કરી હતી, જેનો હેતુ પર્યટન સ્થળનું શ્રેષ્ઠ ઉદાહરણ આપતા ગામોને સ્વીકારવાનો છે. આ સ્પર્ધા રાજ્યો, ઉદ્યોગો અને અન્ય પ્રવાસન હિતધારકોની ભાગીદારીમાં યોજવામાં આવી હતી. બેસ્ટ ટૂરિઝમ વિલેજ સ્પર્ધા ૨૦૨૪ ની ૮ કેટેગરીમાં ૩૬ ગામોને વિજેતા તરીકે માન્યતા આપવામાં આવી હતી.

કૌશલ્ય વિકાસ

• પર્યટન મંત્રાલયે 27 સપ્ટેમ્બર, 2024, વિશ્વ પર્યટન દિવસ, વિશ્વ પર્યટન દિવસનાં રોજ ‘પર્યટન મિત્ર અને પર્યટન દીદી’નાં નામથી રાષ્ટ્રીય જવાબદાર પર્યટન પહેલ શરૂ કરી હતી, જેનો ઉદ્દેશ સામાજિક સર્વસમાવેશકતા, રોજગારી અને આર્થિક પ્રગતિ માટેનાં વાહન તરીકે પ્રવાસનને સક્ષમ બનાવવાનો તેમજ પ્રવાસન સ્થળોમાં પ્રવાસીઓ માટે એકંદર અનુભવને ઉન્નત કરવાનો છે, જેથી તેઓ ‘પર્યટક-મૈત્રીપૂર્ણ’ લોકોને મળે, જેઓ તેમના ગંતવ્ય સ્થાન માટે ગૌરવવંતા એમ્બેસેડર અને સ્ટોરીટેલર્સ છે.

• પ્રવાસન મંત્રાલયે 8 અગ્રણી હોસ્પિટાલિટી ચેઇન અને 21 ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑફ હોટેલ મેનેજમેન્ટ વચ્ચે સમજૂતીકરાર (એમઓયુ) પર હસ્તાક્ષર કરવાની ક્ષમતા આપી હતી. આ ભાગીદારીનો ઉદ્દેશ ખાનગી હોટેલ ચેઇનની કુશળતાનો લાભ લેવાનો છે, જેથી વિદ્યાર્થીઓને ઉદ્યોગની શ્રેષ્ઠ પદ્ધતિઓનો સંપર્ક પ્રદાન કરી શકાય, તેમની રોજગારીમાં વધારો થાય અને ભારતની મુલાકાતે આવતા પ્રવાસીઓને ઉચ્ચ ગુણવત્તાની સેવાઓ મળે તે સુનિશ્ચિત કરી શકાય.

વેપાર–વાણિજ્ય કરવામાં સરળતા

• પર્યટન મંત્રાલયે રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાં આ ક્ષેત્રમાં વધુ રોકાણ આકર્ષવા અને રોજગારીની તકોનું સર્જન કરવાનાં ઉદ્દેશ સાથે પ્રવાસન અને હોસ્પિટાલિટી ક્ષેત્ર માટે ‘ઉદ્યોગનો દરજ્જો’ આપવા અને તેનો અમલ કરવાનાં રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોનાં પ્રયાસોને ટેકો આપવાનાં રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોનાં પ્રયાસોને ટેકો આપવા માટે તબક્કાવાર માર્ગદર્શિકા પ્રસ્તુત કરી છે.