Matribhumi Samachar Gujarati
19માં આંકડા દિવસ નિમિત્તે, 29 જૂન 2025ના રોજ, આંકડા અને કાર્યક્રમ અમલીકરણ મંત્રાલયે ટકાઉ વિકાસ લક્ષ્યો (SDGs) પર નીચેના પ્રકાશનો પ્રકાશિત કર્યા:
- ટકાઉ વિકાસ લક્ષ્યો – રાષ્ટ્રીય સૂચક માળખું પ્રગતિ અહેવાલ, 2025
- ટકાઉ વિકાસ લક્ષ્યો પર ડેટા સ્નેપશોટ – રાષ્ટ્રીય સૂચક માળખું, પ્રગતિ અહેવાલ, 2025
- ટકાઉ વિકાસ લક્ષ્યો – રાષ્ટ્રીય સૂચક માળખું, 2025
2. રાષ્ટ્રીય પ્રાથમિકતાઓને પ્રતિભાવ આપતા ટકાઉ વિકાસ લક્ષ્યો (SDGs)ના અમલીકરણ માટેની ભારતની પ્રતિબદ્ધતાને સમર્થન આપતા, આંકડા અને કાર્યક્રમ અમલીકરણ મંત્રાલયે રાષ્ટ્રીય સ્તરે SDGsની દેખરેખને સરળ બનાવવા માટે સંબંધિત મંત્રાલયો/વિભાગો, UN એજન્સીઓ અને અન્ય હિસ્સેદારો સાથે પરામર્શ કરીને SDGs માટે રાષ્ટ્રીય સૂચક માળખું (NIF) વિકસાવ્યું છે. અપડેટેડ SDGs-NIF ના આધારે, દર વર્ષે આંકડા દિવસ (એટલે કે, 29 જૂનના રોજ) MoSPI SDGs પર પ્રગતિ અહેવાલ પ્રકાશિત કરે છે. જેમાં સમય શ્રેણી ડેટા અને બે વધુ SDG પ્રકાશનો હોય છે જે પ્રગતિ અહેવાલમાંથી લેવામાં આવે છે.
3. આ શ્રેણીમાં, MoSPI એ 29 જૂન, 2025ના રોજ આંકડા દિવસ, 2025ના પ્રસંગે નીચેના પ્રકાશનો પ્રકાશિત કર્યા:
(i) ટકાઉ વિકાસ લક્ષ્યો – રાષ્ટ્રીય સૂચક ફ્રેમવર્ક પ્રગતિ અહેવાલ, 2025
આ અહેવાલ ડેટા સ્ત્રોત મંત્રાલયો પાસેથી પ્રાપ્ત SDG રાષ્ટ્રીય સૂચકાંકો પર સમય શ્રેણી ડેટા રજૂ કરે છે, જે 17 SDGsની રાષ્ટ્રીય સ્તરની પ્રગતિનું નિરીક્ષણ કરવામાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવશે. MoSPI દ્વારા પ્રકાશિત SDG પ્રગતિ અહેવાલો, નીતિ નિર્માતાઓ, આયોજકો અને અન્ય હિસ્સેદારો માટે મૂલ્યવાન સાધનો તરીકે સેવા આપે છે. આ અહેવાલમાં ચાર મુખ્ય વિભાગો છે:
(a) ઝાંખી અને કાર્યકારી સારાંશ – ‘ઝાંખી’ SDG-NIFની પૃષ્ઠભૂમિ તેમજ રાષ્ટ્રીય સ્તરે SDGs ના નિરીક્ષણને સરળ બનાવવા માટે MoSPI દ્વારા લેવામાં આવેલી ભૂમિકા અને પગલાંને આવરી લે છે. ‘કાર્યકારી સારાંશ’માં સંદર્ભ હેઠળના સમયગાળા દરમિયાન કરવામાં આવેલી ધ્યેયવાર સારાંશ હાઇલાઇટ્સ/પ્રગતિનો સમાવેશ થાય છે.
(b) SDG રાષ્ટ્રીય સૂચકાંકોના ડેટા સારાંશ રજૂ કરતો ડેટા સ્નેપશોટ.
(c) મેટાડેટામાં દરેક સૂચક પર માહિતી શામેલ છે જે ધ્યેય, લક્ષ્ય, સ્તર અને વિભાજનનો પ્રકાર, વૈશ્વિક સૂચક સાથે મેપિંગ, માપનનું એકમ, ડેટા ઉપલબ્ધતાના લિંક/સ્ત્રોત(ઓ) વગેરેનું વર્ણન કરે છે.
(d) સૂચકો પર સમય શ્રેણી ડેટા રજૂ કરતા ડેટા કોષ્ટકો, જ્યાં પણ ઉપલબ્ધ હોય. ડેટા MS Excel ફોર્મેટમાં ડાઉનલોડ કરી શકાય છે.
સસ્ટેનેબલ ડેવલપમેન્ટ ગોલ્સ પર ડેટા સ્નેપશોટ – નેશનલ ઇન્ડિકેટર ફ્રેમવર્ક, પ્રોગ્રેસ રિપોર્ટ, 2025 એ સસ્ટેનેબલ ડેવલપમેન્ટ ગોલ્સ – નેશનલ ઇન્ડિકેટર ફ્રેમવર્ક પ્રોગ્રેસ રિપોર્ટ, 2025 માંથી હેન્ડબુક સ્વરૂપમાં એક વ્યુત્પન્ન અહેવાલ છે, જે SDG સૂચકાંકો માટે રાષ્ટ્રીય સ્તરનો સમય શ્રેણી ડેટા પ્રદાન કરે છે.
સસ્ટેનેબલ ડેવલપમેન્ટ ગોલ્સ – નેશનલ ઈન્ડિકેટર ફ્રેમવર્ક, 2025 એ હેન્ડબુક સ્વરૂપમાં, સસ્ટેનેબલ ડેવલપમેન્ટ ગોલ્સ – નેશનલ ઈન્ડિકેટર ફ્રેમવર્ક પ્રોગ્રેસ રિપોર્ટ, 2025 માંથી લેવામાં આવેલ એક અહેવાલ પણ છે, જેમાં તમામ રાષ્ટ્રીય SDG સૂચકાંકો, તેના ડેટા સ્ત્રોત અને સામયિકતાનો સમાવેશ થાય છે. અહેવાલમાં 284 રાષ્ટ્રીય SDG સૂચકાંકોનો સમાવેશ થાય છે.
SDG પરના આ અહેવાલો લોકો માટે સરળતાથી સુલભ છે અને MoSPI વેબસાઇટ (www.mospi.gov.in) પરથી મેળવી શકાય છે.
સસ્ટેનેબલ ડેવલપમેન્ટ ગોલ્સ – નેશનલ ઈન્ડિકેટર ફ્રેમવર્ક પ્રોગ્રેસ રિપોર્ટ, 2025ની હાઇલાઇટ્સ
SDGs NIF રાષ્ટ્રીય સ્તરે SDGsની દેખરેખ માટે કરોડરજ્જુ તરીકે કામ કરે છે, જે નીતિ નિર્માતાઓ અને વિવિધ યોજનાઓ અને કાર્યક્રમોના અમલીકરણ એજન્સીઓને મૂલ્યવાન માર્ગદર્શન આપે છે. આ SDG રાષ્ટ્રીય સૂચકાંકો માટે મુખ્ય ડેટા સ્ત્રોતો વહીવટી ડેટા, સર્વેક્ષણો અને વસ્તી ગણતરીઓ છે. સૂચકાંકોના સંકલન માટે મુખ્યત્વે સંબંધિત મંત્રાલયોમાંથી ગૌણ ડેટાનો ઉપયોગ થાય છે.
SDG NIF પ્રગતિ અહેવાલ 2025ની કેટલાક હાઇલાઇટ્સ છે:
સામાજિક સુરક્ષા પ્રણાલીઓ/માળ દ્વારા આવરી લેવામાં આવેલી વસ્તી 2016માં 22%થી વધીને 2025માં 64.3% થઈ છે, જે દેશમાં સામાજિક સુરક્ષા કવરેજમાં નોંધપાત્ર વિસ્તરણ દર્શાવે છે.
કૃષિમાં કુલ મૂલ્યવર્ધન (રૂ. માં) 2015-16માં 61,247થી વધીને 2024-25માં 94,110 થયું છે, જે દેશમાં કૃષિ ઉત્પાદકતા અને પ્રતિ કામદાર આવકમાં સુધારો દર્શાવે છે.
ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં સુધારેલા પીવાના પાણીના સ્ત્રોતનો ઉપયોગ કરતી વસ્તીની ટકાવારી 2015-16માં 94.57%થી વધીને 2024-25માં 99.62% થઈ છે, જે ગ્રામીણ ભારતમાં સાર્વત્રિક સલામત પાણીની પહોંચ તરફ નોંધપાત્ર પ્રગતિ દર્શાવે છે.
કુલ સ્થાપિત વીજળી ઉત્પાદનમાં નવીનીકરણીય ઊર્જાનો હિસ્સો 2015-16માં 16.02થી વધીને 2024-25માં 22.13 થયો છે, જે દેશમાં સ્વચ્છ અને ટકાઉ ઊર્જા ઉત્પાદન તરફ સતત પ્રગતિ દર્શાવે છે.
દેશમાં સ્થાપિત નવીનીકરણીય ઊર્જા ઉત્પાદન ક્ષમતા 2014-15 માં પ્રતિ વ્યક્તિ 64.04 વોટથી વધીને 2024-25માં પ્રતિ વ્યક્તિ 156.31 વોટ થઈ છે, જે ટકાઉ ઊર્જા વિકાસ તરફ મજબૂત દબાણ દર્શાવે છે.
2019-20માં સ્થાપિત રિસાયક્લિંગ પ્લાન્ટ 829થી વધીને 2024-25માં 3036 થયા છે, જે કચરાના વ્યવસ્થાપન માળખામાં નોંધપાત્ર મજબૂતાઈ દર્શાવે છે.
સ્ટાર્ટ-અપ ઇન્ડિયા હેઠળ માન્યતા પ્રાપ્ત સ્ટાર્ટ-અપ્સની સંખ્યા 2016માં 453થી વધીને 2024માં 34293 થઈ છે, જે દેશભરમાં ઉદ્યોગસાહસિકતામાં મજબૂત વૃદ્ધિ દર્શાવે છે.
ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં ઘરગથ્થુ ખર્ચનો ગિની ગુણાંક 2011-12માં 0.283થી ઘટીને 2023-24માં 0.237 થયો છે. ઉપરાંત, શહેરી વિસ્તારો માટે તે 2011-12માં 0.363થી ઘટીને 2023-24માં 0.284 થયો છે, જે બંને પ્રદેશોમાં વધુ સમાન ખર્ચ અને આવકની અસમાનતા ઘટાડવા તરફ સ્પષ્ટ પગલું દર્શાવે છે.
2005ના સ્તર કરતાં 2020માં GDPના ઉત્સર્જન તીવ્રતામાં ઘટાડો 36% છે, જે ઓછા કાર્બન અર્થતંત્ર તરફ નોંધપાત્ર પ્રગતિ દર્શાવે છે.
ઇન્ટરનેટ સબ્સ્ક્રિપ્શન્સની કુલ સંખ્યા (લાખોમાં) 2015માં 302.36થી વધીને 2024માં 954.40 થઈ ગઈ છે, જે સમગ્ર દેશમાં ડિજિટલ કનેક્ટિવિટીમાં તીવ્ર વધારો દર્શાવે છે.
પ્રક્રિયા કરાયેલા કચરાનું પ્રમાણ 2015-16માં 17.97% થી વધીને 2024-25માં 80.7% થયું છે, જે દેશમાં કચરા વ્યવસ્થાપન કાર્યક્ષમતામાં નોંધપાત્ર પ્રગતિ દર્શાવે છે.
કુલ ભૌગોલિક વિસ્તારના ટકાવારી તરીકે વન આવરણ 2015માં 21.34%થી વધીને 2023માં 21.76% થયું છે, જે દેશના વન વિસ્તારોમાં સતત વધારો દર્શાવે છે.
