Matribhumi Samachar Marathi
नवी दिल्ली, 22 जुलै 2025
केंद्र सरकारने 31 मे 2023 रोजी सहकारी क्षेत्रात जगातील सर्वात मोठी धान्य साठवणूक योजनेला मंजूरी दिली होती, आणि त्यानंतर आता ती पथदर्शी प्रकल्प (पायलट प्रोजेक्ट) म्हणून सुरू करण्यात आली आहे. या योजनेअंतर्गत केंद्र सरकारच्या विविध विद्यमान योजनांच्या (जसे की, कृषी पायाभूत सुविधा निधी (AIF), कृषी पणन पायाभूत सुविधा योजना (AMI), कृषी यांत्रिकीकरण उप-अभियान (SMAM), प्रधानमंत्री सूक्ष्म अन्न प्रक्रिया उद्योग औपचारिकीकरण योजनांचे (PMFME) इत्यादी) एकात्मिकीकरणातून प्राथमिक कृषी पतसंस्था (PACS) स्तरावर गोदामे, कस्टम हायरिंग सेंटर्स, प्रक्रिया युनिट्स, रास्त दरातील दुकाने (Fair Price Shops) इत्यादी विविध कृषी पायाभूत सुविधांची निर्मिती करण्यासारख्या उद्दिष्टांचा अंतर्भाव आहे.
या योजनेच्या पथदर्शी प्रकल्पांतर्गत, 11 राज्यांमधील 11 प्राथमिक कृषी पतसंस्थांमध्ये गोदामांचे बांधकाम पूर्ण झाले आहे. याची राज्यनिहाय माहिती खाली परिशिष्ट-I मध्ये दिली आहे. यात महाराष्ट्राच्या अमरावती जिल्ह्य़ातील नेरीपांगली विविध कार्यकारी सहकारी संस्था या प्राथमिक कृषी पतसंस्थेचा अंतर्भाव आहे. याव्यतिरिक्त, प्रकल्पांतर्गत गोदामांच्या बांधकामासाठी 500 पेक्षा जास्त प्राथमिक कृषी पतसंस्थाही निश्चित केल्या गेल्या आहेत. त्यासोबतच डिसेंबर 2026 पर्यंत या गोदामांचे बांधकाम पूर्ण करण्याचे प्रयत्न सुरू आहेत.
केंद्र सरकारने येत्या पाच वर्षांत देशातील सर्व पंचायती आणि गावांमध्ये या योजनेची अंमलबजावणी करण्याच्या उद्देशाने नवीन बहुउद्देशीय प्राथमिक कृषी पतसंस्था/दुग्धोत्पादन केंद्र अर्थात डेअरी/मत्स्यपालन सहकारी संस्था स्थापन करण्याच्या योजनेलाही मान्यता दिली आहे. या उपक्रमाला राष्ट्रीय कृषी आणि ग्रामीण विकास बँक (NABARD), राष्ट्रीय दुग्ध विकास मंडळ (NDDB), राष्ट्रीय मत्स्यपालन विकास मंडळ (NFDB) आणि राज्य/केंद्रशासित प्रदेश सरकारांचे सहकार्यपूर्ण पाठबळही मिळाले आहे. या उपक्रमाच्या प्रभावी अंमलबजावणीसाठी, भागधारकांसाठी उद्दिष्टे आणि कालमर्यादा दर्शवणारी मार्गदर्शिका 19 सप्टेंबर 2024 रोजी जारी करण्यात आली आहे. राष्ट्रीय सहकारी माहितीसाठ्यानुसार, या योजनेला 15 फेब्रुवारी 2023 रोजी मंजुरी मिळाल्यापासून, देशभरात 30 जून 2025 पर्यंत एकूण 22,933 नवीन बहुउद्देशीय प्राथमिक कृषी पतसंस्था, दुग्धोत्पादन केंद्र अर्थात डेअरी आणि मत्स्यपालन सहकारी संस्थांची नोंदणी झाली आहे, यात 5,937 एम-प्राथमिक कृषी पतसंस्थांचाही (M-PACS) समावेष आहे. या योजनेला मंजुरी मिळाल्यापासून स्थापन झालेल्या एम-प्राथमिक कृषी पतसंस्थांची राज्यनिहाय माहिती खाली परिशिष्ट-II मध्ये दिली आहे. यात महाराष्ट्रातील 177 तर गोव्यातील 24 एम-प्राथमिक कृषी पतसंस्थांचा समावेष आहे.
प्राथमिक कृषी पतसंस्था बळकट करण्याच्या उद्देशाने, केंद्र सरकारने कार्यान्वित प्राथमिक कृषी पतसंस्थांच्या संगणकीकरणासाठी 2925.39 कोटी रुपये रुपयांच्या एकूण आर्थिक खर्चासह प्रकल्पाला मंजूरी देखील दिली आहे. या प्रकल्पाअंतर्गत देशातील सर्व कार्यरत प्राथमिक कृषी पतसंस्थांना सामान्य ERP आधारित राष्ट्रीय सॉफ्टवेअरवरअंतर्गत आणणे, त्यांना राज्य सहकारी बँका (StCBs) आणि जिल्हा मध्यवर्ती सहकारी बँकाद्वारे (DCCBs) राष्ट्रीय कृषी आणि ग्रामीण विकास बँकेशी जोडण्याची उद्दिष्टे सरकारने समोर ठेवली आहेत. या प्रकल्पांतर्गत 31 राज्ये/केंद्रशासित प्रदेशांमधील एकूण 73,492 प्राथमिक कृषी पतसंस्थांना मंजुरी देण्यात आली आहे. एकूण 59,920 प्राथमिक कृषी पतसंस्था ERP सॉफ्टवेअरवरमध्ये समाविष्ट केल्या गेल्या आहेत आणि 30 राज्ये/केंद्रशासित प्रदेशांनी या संदर्भातील हार्डवेअरची खरेदीही पूर्ण केली आहे.
प्राथमिक कृषी पतसंस्था संगणकीकरण प्रकल्पांतर्गत, महाराष्ट्रातून एकूण 12,000 प्राथमिक कृषी पतसंस्थांना मंजुरी मिळाली आहे, त्यापैकी 11,954 प्राथमिक कृषी पतसंस्था ERP सॉफ्टवेअरमध्ये समाविष्ट करण्यात आल्या आहेत आणि 12,000 प्राथमिक कृषी पतसंस्थांमध्ये हार्डवेअर वितरीत केले गेले आहे. यासोबतच गोव्यातील एकूण 58 प्राथमिक कृषी पतसंस्थांना मंजुरी मिळाली आहे, त्यापैकी 45 प्राथमिक कृषी पतसंस्था ERP सॉफ्टवेअरमध्ये समाविष्ट करण्यात आल्या आहेत आणि 56 प्राथमिक कृषी पतसंस्थांमध्ये हार्डवेअर वितरीत केले गेले आहे. याविषयीची राज्यनिहाय माहिती खाली परिशिष्ट-III मध्ये दिली आहे.
ही माहिती सहकार मंत्री अमित शाह यांनी लोकसभेत एका प्रश्नाच्या लेखी उत्तरात दिली आहे.
Annexure-I
Details of PACS Godowns constructed under Pilot Project
| S.No. | States/UT | District | Name of PACS | Capacity of
Godown (MT) |
Infrastructure created |
| 1. | Maharashtra | Amravati | Neripanglai Vividh
Karyakari Sahakari Sanstha |
3,000 | Godown |
|
2. |
Uttar Pradesh |
Mirzapur |
Bahudeshiya Prathamik Grameen Sahakari Samiti Limited, Kotwa Panday |
1,500 |
Godown |
|
3. |
Madhya Pradesh |
Balaghat |
BahudeshiyaPrathamik Krishi SaakhSahakari
Society Maryadit Parswada |
500 |
Godown + Paddy Primary processing
unit |
|
4. |
Gujarat |
Ahmedabad |
The Chandranagar Group Seva Sahakari Mandli
Limited |
750 |
Godown |
| 5. | Tamil Nadu | Theni | Silamarathupatti Primary
Agriculture Credit Society |
1,000 | Godown |
|
6. |
Rajasthan |
Sri Ganganagar |
Ghumudwali Gram Seva Sahakari Samiti Limited |
250 |
Godown + Seed grading unit + Custom hiring
center |
|
7. |
Telangana |
Karimnagar |
Primary Agriculture Credit
Society Limited, Gambhiropet |
500 |
Godown+ processing unit |
|
8. |
Karnataka |
Bidar |
Primary Agriculture
Cooperative Federation Limited, Ekamba |
1,000 |
Godown+ processing unit |
|
9. |
Tripura |
Gomati |
Khilpara Primary Agriculture Credit Society
Limited |
250 |
Godown+ processing
unit+Grameenhaat |
| 10. | Assam | Kamrup | 2 No. Pub Bongshar G.P.S.S
Limited |
500 | Godown |
|
11. |
Uttarakhand |
Dehradun |
Bahudeshiya Kisan Seva
Sahakari Samiti Limited, Sahaspur |
500 |
Godown |
| Total | 9,750 |
Annexure – II
State-wise details of newly formed PACS after 15.2.2023
| S.No | State | PACS |
| 1 | ANDAMAN AND NICOBAR ISLANDS | 1 |
| 2 | ANDHRA PRADESH | 0 |
| 3 | ARUNACHAL PRADESH | 126 |
| 4 | ASSAM | 238 |
| 5 | BIHAR | 39 |
| 6 | CHHATTISGARH | 0 |
| 7 | GOA | 24 |
| 8 | GUJARAT | 458 |
| 9 | HARYANA | 21 |
| 10 | HIMACHAL PRADESH | 91 |
| 11 | JAMMU AND KASHMIR | 161 |
| 12 | JHARKHAND | 45 |
| 13 | KARNATAKA | 180 |
| 14 | LADAKH | 3 |
| 15 | LAKSHADWEEP | 0 |
| 16 | MADHYA PRADESH | 199 |
| 17 | MAHARASHTRA | 177 |
| 18 | MANIPUR | 72 |
| 19 | MEGHALAYA | 217 |
| 20 | MIZORAM | 41 |
| 21 | NAGALAND | 13 |
| 22 | ODISHA | 1,534 |
| 23 | PUDUCHERRY | 3 |
| 24 | PUNJAB | 0 |
| 25 | RAJASTHAN | 970 |
| 26 | SIKKIM | 24 |
| 27 | TAMIL NADU | 29 |
| 28 | TELANGANA | 0 |
| 29 | THE DD & DNH | 5 |
| 30 | TRIPURA | 187 |
| 31 | UTTAR PRADESH | 516 |
| 32 | UTTARAKHAND | 543 |
| 33 | WEST BENGAL | 20 |
| 34 | CHANDIGARH | 0 |
| 35 | DELHI | 0 |
| 36 | KERALA | 0 |
| Grand Total | 5,937 | |
Annexure – III
PACS Computerisation Project Status (30th June 2025)
| S. No. | States | Approved
PACS |
ERP
Onboarded |
ERP –
Go live |
Day-
End |
Audit
Completed |
Hardware
delivered |
| 1. | Maharashtra | 12,000 | 11,954 | 11,828 | 10,690 | 3,379 | 12,000 |
| 2. | Rajasthan | 7,468 | 5,900 | 5,335 | 5,233 | 812 | 6,781 |
| 3. | Gujarat | 5,754 | 5,627 | 4,513 | 4,082 | 2,046 | 5,754 |
| 4. | Uttar Pradesh | 5,686 | 3,048 | 2,990 | 2,584 | 1,112 | 3,062 |
| 5. | Karnataka | 5,682 | 3,765 | 1,930 | 1,728 | 408 | 5,491 |
| 6. | Madhya
Pradesh |
5,188 | 4,428 | 4,491 | 4,272 | 4,062 | 4,534 |
| 7. | Tamil Nadu | 4,532 | 4,531 | 4,529 | 4,528 | 27 | 4,532 |
| 8. | Bihar | 4,495 | 4,460 | 4,444 | 4,431 | 3,299 | 4,477 |
| 9. | West Bengal | 4,167 | 3,145 | 3,123 | 2,959 | – | 3,314 |
| 10. | Punjab | 3,482 | 3,408 | 2,217 | 2,080 | 7 | 3,456 |
| 11. | Odisha | 2,711 | – | – | – | – | – |
| 12. | Andhra
Pradesh |
2,037 | 2,021 | 2,021 | 1,986 | – | 2,021 |
| 13. | Chhattisgarh | 2,028 | 2,028 | 2,025 | 2,027 | 1,606 | 2,028 |
| 14. | Himachal
Pradesh |
1,789 | 965 | 850 | 742 | 435 | 1,789 |
| 15. | Jharkhand | 2,797 | 1,414 | 1,479 | 1,424 | 1,272 | 1,500 |
| 16. | Haryana | 710 | 609 | 582 | 433 | 6 | 710 |
| 17. | Uttarakhand | 670 | 670 | 669 | 588 | – | 670 |
| 18. | Assam | 583 | 579 | 573 | 442 | 166 | 583 |
| 19. | J&K | 537 | 536 | 534 | 536 | 530 | 537 |
| 20. | Tripura | 268 | 207 | 193 | 195 | 166 | 268 |
| 21. | Manipur | 232 | 175 | 170 | 169 | 81 | 169 |
| 22. | Nagaland | 231 | 64 | 48 | 18 | 2 | 231 |
| 23. | Meghalaya | 112 | 99 | 105 | 93 | – | 109 |
| 24. | Sikkim | 107 | 103 | 105 | 69 | 50 | 107 |
| 25. | Goa | 58 | 45 | 42 | 27 | 3 | 56 |
| 26. | ANI | 46 | 46 | 46 | 45 | 19 | 46 |
| 27. | Puducherry | 45 | 43 | 44 | 42 | 3 | 45 |
| 28. | Mizoram | 49 | 25 | 25 | 22 | 22 | 25 |
| 29. | Arunachal
Pradesh |
14 | 11 | 11 | 11 | 5 | 14 |
| 30. | Ladakh | 10 | 10 | 10 | 10 | 10 | 10 |
| 31. | DNH&DD | 4 | 4 | 4 | 4 | 3 | 4 |
| Total | 73,492 | 59,920 | 54,936 | 51,470 | 19,531 | 64,323 |
