ટકાઉપણાને આગળ વધારતા, સી. આર. પાટીલે ગોબરધન પહેલની પ્રગતિની સમીક્ષા કરી

ગોબરધન પહેલની પ્રગતિની સમીક્ષા કરવા માટે એક મહત્વપૂર્ણ પગલું ભરતાં કેન્દ્રીય જલ શક્તિ મંત્રી શ્રી સી આર પાટીલે નવી દિલ્હીમાં આ ક્ષેત્રના મુખ્ય નવ હિતધારક મંત્રાલયો/વિભાગોના મહાનુભાવો સાથે વાતચીત કરી હતી.

આ બેઠક સરકાર દ્વારા ગોબરધન પહેલને કેટલું મહત્ત્વ આપે છે તે દર્શાવે છે, જેનો ઉદ્દેશ ઓર્ગેનિક કચરાને સીબીજી અને ઓર્ગેનિક ખાતર જેવા મૂલ્યવાન સંસાધનોમાં પરિવર્તિત કરવાનો છે. આ આદાનપ્રદાનનો ઉદ્દેશ સહયોગને મજબૂત કરવાનો અને પડકારોનો સામનો કરવાનો હતો, જે નવીન અને ટકાઉ કચરા વ્યવસ્થાપન ઉકેલો માટે સરકારનો અતૂટ ટેકો પ્રદર્શિત કરે છે. અહિં ઉપસ્થિત જનમેદનીને સંબોધતા શ્રી પાટીલે પરિવર્તનકારી ગોબર્ધન પહેલની કલ્પના કરવા બદલ પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીનો આભાર માન્યો હતો, જે સ્થાયીત્વ અને સર્ક્યુલર ઇકોનોમી માટે સરકારની કટિબદ્ધતા પર ભાર મૂકે છે.

કેન્દ્રીય બજેટ 2023-24માં 200 નવા સીબીજી પ્લાન્ટની સ્થાપનાનું લક્ષ્ય ગોબરધન માટે હાથમાં એક મોટો શોટ હતો. તેને આગળ ધપાવવા માટે, 37 સીબીજી પ્લાન્ટ કાર્યરત છે, જેમાં 133 પ્લાન્ટ્સ બજેટની જાહેરાતના લક્ષ્યાંકની સામે વિકાસના વિવિધ તબક્કાગોબમાં છે. છેલ્લાં થોડાં વર્ષોમાં સીબીજી એકમોની સંખ્યામાં વર્ષ દર વર્ષે વૃદ્ધિ થઈ છે, જે વર્ષ 2020માં માત્ર 19 કાર્યરત સીબીજી પ્લાન્ટથી વધીને અત્યારે 125 કાર્યરત સીબીજી પ્લાન્ટ્સ છે. આ પ્લાન્ટ્સની સધ્ધરતા અને વૃદ્ધિને સુનિશ્ચિત કરવા, સર્ક્યુલર ઇકોનોમી અને સાતત્યપૂર્ણ વિકાસને પ્રોત્સાહન આપવા માટે વિવિધ નીતિગત સક્ષમકર્તાઓનો અમલ કરવામાં આવ્યો છે.

ચર્ચા દરમિયાન, હિતધારક મંત્રાલયો / વિભાગોના પ્રતિનિધિઓએ તેમની પ્રગતિ દર્શાવી હતી અને 2024 ના બજેટની જાહેરાત દ્વારા નિર્ધારિત લક્ષ્યોને પૂર્ણ કરવામાં પડકારોનો સામનો કરવો પડ્યો હતો તેની રૂપરેખા આપી હતી. પેટ્રોલિયમ અને કુદરતી ગેસ મંત્રાલયે જણાવ્યું હતું કે, સીએનજી (ટી) અને પીએનજી (ડી) સાથે સીબીજીના ફરજિયાત સંમિશ્રણ પર માર્ગદર્શિકા તથા સીબીજી પ્રોજેક્ટ્સને ધિરાણ કરવા નાણાકીય સંસ્થાઓ અને ઓઇલ એન્ડ ગેસ માર્કેટિંગ કંપનીઓ (ઓજીએમસી) સાથે બહુપક્ષીય સમજૂતીને અંતિમ સ્વરૂપ આપવાની નજીક છે. મંત્રાલયે માનનીય મંત્રીને 195 સીબીજી પ્લાન્ટની સ્થાપનાની ઝડપી કામગીરીની જાણકારી આપી હતી તેમજ સાતેટી હેઠળ સીબીજીની કિંમતને આખરી ઓપ આપવા અને સીબીજી-સીજીડી સિન્ક્રોનાઇઝેશન સ્કીમ વિશે જાણકારી આપી હતી.

નવીન અને પુનઃપ્રાપ્ય ઊર્જા મંત્રાલયે વેસ્ટ ટુ એનર્જી યોજનાની માર્ગદર્શિકામાં સુધારો કરવાની વાત કરી હતી, જેથી કેન્દ્ર સરકારની નાણાકીય સહાયને તબક્કાવાર મુક્ત કરી શકાય.

આવાસ અને શહેરી બાબતોના મંત્રાલયે માનનીય મંત્રીને માર્ચ, 2025 સુધીમાં 67 સીબીજી પ્લાન્ટનું નિર્માણ શરૂ કરવા તથા ફીડસ્ટોક અને સ્થળની ઓળખ સાથે સંબંધિત સમસ્યાઓનું સમાધાન કરવાની જાણકારી આપી હતી. એ બાબત પર ભાર મૂકવામાં આવ્યો હતો કે સીબીજી પ્લાન્ટ્સની વ્યવહારિકતા વધારવા માટે ઓફટેક અને ફીડસ્ટોકને લગતા મુદ્દાઓને સંપૂર્ણ સરકારી અભિગમમાં ઉકેલવાની જરૂર છે. એફસીઓ હેઠળ એફઓએમ/એલએફઓએમને એક અલગ કેટેગરી તરીકે વર્ગીકૃત કરવા પર પણ ભાર મૂકવામાં આવ્યો હતો, જે જમીનની તંદુરસ્તી સુધારવા (કાર્બનનું પ્રમાણ વધારીને) તેમજ ખેડૂતોમાં એફઓએમ (ફર્મેન્ટેડ ઓર્ગેનિક ખાતર)/એલએફઓએમ (લિક્વિડ ફર્મેન્ટેડ ઓર્ગેનિક ખાતર)ની જાગૃતિ/સ્વીકાર્યતા વધારવા માટેના નિર્ણાયક પગલા તરીકે પણ પ્રકાશિત કરવામાં આવ્યું હતું.

મંત્રીએ તમામ સીબીજી પ્લાન્ટ નજીક વધારાના ખેડૂત શિક્ષણ કાર્યક્રમો યોજવાનું સૂચન કર્યું હતું. તેમણે સીબીજી ઓપરેટરોને નવા લેટર્સ ઓફ ઇન્ટેન્ટ જારી કરતી વખતે બેંકો અને નાણાકીય સંસ્થાઓને સામેલ કરવાની દરખાસ્ત કરી હતી. કાર્બન ક્રેડિટ સિસ્ટમની સંભવિતતાને સંબોધતા, તેમણે આ ક્ષેત્ર માટે નોંધપાત્ર આવક ઉત્પાદક તરીકેની તેની ભૂમિકા પર ભાર મૂક્યો હતો અને સરકારને આ ઉભરતા ઉદ્યોગને પ્રોત્સાહિત કરવા માટે મિકેનિઝમ સ્થાપિત કરવા વિનંતી કરી હતી. આ પગલાંથી ભારતની ચોખ્ખી-શૂન્ય મહત્ત્વાકાંક્ષાઓને પ્રોત્સાહન મળવાની સાથે-સાથે આ પહેલોની નાણાકીય સ્થિરતામાં પણ સુધારો થશે.

અંતમાં મંત્રીશ્રીએ હિતધારક મંત્રાલયો/વિભાગોનો તેમના સૂચનો બદલ આભાર માન્યો હતો અને ઉપસ્થિત જનમેદનીને ખાતરી આપી હતી કે, સરકાર એ સુનિશ્ચિત કરશે કે સરકાર આ ક્ષેત્રનો વિકાસ કરશે અને ટૂંક સમયમાં જ અર્થતંત્ર માટે સૂર્યોદય ક્ષેત્ર બનશે.

ગોબરધન પહેલની મુખ્ય પહેલો અને મુખ્ય વિશેષતાઓઃ

• ડી/ઓ ફર્ટિલાઇઝર્સની માર્કેટ ડેવલપમેન્ટ આસિસ્ટન્સ (એમડીએ) યોજના ગોબરધન પ્લાન્ટમાંથી ઉત્પાદિત એફઓએમ/એલએફઓએમના વેચાણ માટે રૂ. 1500/એમટીની નાણાકીય સહાય પ્રદાન કરીને જૈવિક ખાતરને પ્રોત્સાહન આપે છે. એમડીએ યોજના હેઠળ સીબીજી ઓપરેટરોને લગભગ ૧૩ કરોડ પહેલેથી જ વિતરિત કરવામાં આવ્યા છે.
• પેટ્રોલિયમ અને કુદરતી ગેસ મંત્રાલય (એમઓપીએનજી) શહેરી ગેસ વિતરણ નેટવર્કમાં સીબીજીના ઇન્જેક્શન માટે પાઇપલાઇન માળખાના વિકાસ માટે નાણાકીય સહાય પૂરી પાડે છે. આ સંદર્ભમાં અરજીઓ સ્વીકારવા માટેનું પોર્ટલ લાઇવ અને ચાલી રહ્યું છે.
• એમઓપીએનજી બાયોમાસ એકત્રીકરણ મશીનરીની પ્રાપ્તિ માટે પણ ટેકો પૂરો પાડે છે. આજની તારીખમાં લગભગ ૩૮ કરોડ જેટલા પ્રતિબંધો જારી કરવામાં આવ્યા છે.
• SATAT યોજના ઓઇલ માર્કેટિંગ કંપનીઓ (ઓએમસી) દ્વારા સીબીજીનો ઉપાડ નિશ્ચિત કિંમતે પૂરો પાડે છે.
• કમ્પ્રેસ્ડ નેચરલ ગેસ (સીએનજી)માં મિશ્રિત સીબીજી માટે એક્સાઇઝ ડ્યુટીમાં મુક્તિ બેવડા કરવેરાને અટકાવે છે.
• સીએનજી (પરિવહન) અને પીએનજી (સ્થાનિક) સાથે તબક્કાવાર ફરજિયાત સીબીજી મિશ્રણ માટે જાહેરનામું બહાર પાડવામાં આવ્યું
• નવી અને પુનઃપ્રાપ્ય ઊર્જાનાં મંત્રાલયનો વેસ્ટ ટૂ એનર્જી કાર્યક્રમ બાયોસીએનજી પ્રોજેક્ટ માટે કેન્દ્ર સરકારની નાણાકીય સહાયતા પ્રદાન કરે છે, જે મહત્તમ રૂ. 10 કરોડ/પ્રોજેક્ટનાં સીએફએ છે.

• કૃષિ અને ખેડૂત કલ્યાણે ખાતર નિયંત્રણ આદેશમાં જૈવસંસ્કૂરીના માનકીકરણ અને સમાવેશને સુનિશ્ચિત કર્યો છે. એગ્રી-ઈન્ફ્રા ફંડ (એઆઈએફ) સીબીજી પ્લાન્ટ સ્થાપવા માટે રૂ. 2 કરોડ સુધીની લોન પર વ્યાજ દીઠ 3 ટકાની સહાય પૂરી પાડે છે.
• ભારતીય કૃષિ અનુસંધાન પરિષદે વિવિધ પાકો માટે એફઓએમ/એલએફઓએમ એપ્લિકેશન માટે પેકેજ ઑફ પ્રેક્ટિસીસ (પીઓપી)ના વિકાસની સુવિધા પૂરી પાડી છે.
• આવાસ અને શહેરી બાબતોના મંત્રાલય દ્વારા જૈવિક મિથેનેશન પ્લાન્ટ માટે 100 ટીપીડી ફીડસ્ટોક દીઠ મહત્તમ રૂ.18 કરોડની મર્યાદા સાથે 25 ટકા/33 ટકા/50 ટકા (યુએલબી વસતિના આધારે)ની કેન્દ્રીય સહાયતાની ઓફર કરવામાં આવી છે.

પીવાના પાણી અને સ્વચ્છતાના યુનિફાઇડ રજિસ્ટ્રેશન પોર્ટલે ભારત સરકારની કોઈ પણ સીબીજી યોજનાનો લાભ લેવા માટેના પ્રયાસોને સુવ્યવસ્થિત કર્યા છે. તેમણે સીબીજી/બાયોગેસ પ્લાન્ટ્સ (https://gobardhan.sbm.gov.in) માટે યુનિફાઇડ રજિસ્ટ્રેશન પોર્ટલ શરૂ કર્યું છે.